Nursultan Nazarbayev Prezydent Kazachstanu
Kazachstan był ostatnią z radzieckich republik, która ogłosiła niepodległość od ZSRR. Kolejne lata po wybiciu się na niepodległość upłynęły pod znakiem reform, które dalej nawiązywały do sowieckiego stylu zarządzania gospodarką i politycznego modelu władzy.
Konstytucyjnie Nazarbayev był upoważniony sprawować urząd prezydenta przez cztery lata, obecnie uzyskał tytuł dożywotniego prezydenta
W 1991 r. na prezydenta Republiki Kazachstanu wybrany został Nursultan Nazarbayev, który wcześniej od 1984 roku sprawował funkcję sekretarza generalnego Komunistycznej Partii Kazachstanu. Od czasu mianowania Nazarbayeva na prezydenta, metodycznie rozszerza on zakres i czas trwania swojej władzy. Kazachstan z republiki radzieckiej przeszedł do prezydenckiej dyktatury.
Nazarbayev przedłużył swoją kadencję poprzez serię wyborów i referendum, z których żadne nie spełniło międzynarodowych standardów. Konstytucyjnie Nazarbayev był upoważniony sprawować urząd prezydenta przez cztery lata, obecnie uzyskał tytuł dożywotniego prezydenta.
Poprzez urząd prezydenta Nazarbayev skutecznie kontroluje egzekutywę, parlament i władzę sądowniczą w kraju. Prezydent może stanowić prawo przez dekrety, dysponuje też wyłącznym prawem powoływania i odwoływania sędziów i ministrów. Swoją władzę Nazarbayev sprawuje także poprzez rozbudowaną administrację prezydencką, będącą częściowo przechowalnią starej komunistycznej nomenklatury.
Korzenie władzy
Konstytucja Kazachstanu, przyjęta w 1995 roku, stanowi o najwyższej władzy prezydenta we wszystkich sprawach państwowych. Konstytucja nazywa prezydenta: „głową państwa”, „oficjalną władzą”, „symbolem i gwarancją jedności ludzi i władzy państwowej”, czy „symbolem i poręczeniem praw człowieka i wolności”.
W przeciwieństwie do krajów, w których istnieje separacja władzy wykonawczej, ustawodawczej i sądowniczej, konstytucja Kazachstanu koncentruje władzę w instytucji prezydenta. Prezydent powołuje urzędników państwowych wysokiego szczebla, w tym premiera, rząd, prokuratora generalnego, szefa KNB [instytucja będąca sukcesorem sowieckiego KGB], przewodniczącego Sądu Najwyższego oraz sędziów niższego szczebla, prezesa, a także dwóch członków Centralnej Komisji Wyborczej [CEC], która nadzoruje wybory. Niższa izba parlamentu ma obowiązek potwierdzić prezydencki wybór premiera, a senat zatwierdza prezydencki wybór prokuratora generalnego, przewodniczącego KNB, sędziów Sądu Najwyższego oraz prezesa Narodowego Banku. Parlament nigdy nie sprzeciwia się nominacjom prezydenta. Modyfikacja czy zmiana konstytucji także wymaga zgody prezydenta.
Rządy Nazarbayeva
Nursultan Nazarbayev został wybrany na prezydenta otrzymując 91,5% głosów w pierwszej turze wyborów w grudniu 1991 roku. Przed wybiciem się Kazachstanu na niepodległość, Nazarbayev był pierwszym sekretarzem Kazachskiej Partii Komunistycznej, a w 1989 został mianowany Prezesem Rady Ministrów.
Prawo pozwala Nazarbayevovi - i tylko Nazarbayevovi, na wielokrotne ubieganie się o reelekcję
Początkowy okres kadencji Nazarbayeva był wyznaczony do końca 1995 roku, ale został przedłużony za pomocą referendum, w którym Nazarbayev uzyskał 95% głosów poparcia – tym sposobem kadencja przedłużona została do połowy 2000 roku. Przewaga głosów została skutecznie zagwarantowana przez sposób sformułowania pytania referendalnego. Wyborcy odpowiadali „tak” lub „nie” na jedno, wieloczęściowe pytanie: ‘czy opowiadasz się za zatwierdzeniem prawa do własności prywatnej, podtrzymaniem państwowości Kazachstanu, kazachstańskim językiem państwowym oraz przedłużeniem kadencji Nazarbayeva”.
Następnie Nazarbayev został ponownie wybrany podczas styczniowych wyborów w 1999 roku oraz grudniowych z 2005 roku. Organizacja Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie (OBWE) wyraziła wątpliwość co do transparentności wyborów z 1999 r. i skomentowała wybory z 2005 r. następująco: „ [wybory] nie spełniają szeregu zaleceń OBWE i innych międzynarodowych standardów dotyczących demokratycznych wyborów”.
W 2007 roku Parlament przyjął poprawki do konstytucji, znoszące limit dwóch kadencji prezydenta. Zmiana przepisów pozwala Nazarbayevovi (i tylko Nazarbayevovi) na wielokrotne ubieganie się o reelekcję.
W Kazachstanie wyznawany jest kult jednostki. W czerwcu 2010 roku parlament nadał Nazarbayevovi tytuł przywódcy narodu. Tytuł ma nie tylko znaczenie symboliczne, ale nadaje prezydentowi immunitet karny i cywilny, ważny przez cały okres sprawowania urzędu. Wizerunek prezydenta, noszącego tytuł Lidera Narodu otoczony jest specjalną ochroną - krytyka pod jego adresem traktowana jest jako poważne przestępstwo.
Scenariusz sukcesji
Prezydent Nazarbayev skończył w tym roku 73 lata. Poważne problemy zdrowotne wymuszają na nim konieczność przekazania władzy. Ponieważ Nazarbayev rządzi krajem jeszcze od czasów radzieckich, a w państwach autorytarnych zmiany na szczycie zazwyczaj wiążą się z poważnymi wstrząsami, przygotowuje się do tego bardzo starannie. Obserwując z boku zabiegi Kazachstanu na arenie międzynarodowej o uznanie go za wzorcowe państwo demokratyczne, które pomimo braku tradycji, trudnego otoczenia, złożonej mozaiki etnicznej i religijnej odznacza się wewnętrzną stabilnością i imponującym rozwojem, możemy postawić sobie pytanie: dlaczego w ciągu ostatnich dwóch lat doszło do fali represji na niespotykaną wcześniej skalę?
Trójfazowy scenariusz sukcesji
- Zmiany na gruncie ustrojowym, nadające Nazarbayevovi m.in. tytuł Ojca Narodu oraz dożywotni immunitet majątkowy i osobisty.
- Pacyfikacja środowisk niezależnych, zapewnienie „spokoju wewnętrznego”.
- Przetasowania kadrowe. Nazarbayev zastępuje starą kadrę ludźmi złączonymi z nim więzami klanowo-rodowymi.
Scenariusz przekazania władzy obejmuje trzy fazy. Pierwszą z nich były zmiany na gruncie ustrojowym, nadające Nazarbayevovi zaszczytny tytuł Lidera i Ojca Narodu oraz dożywotni immunitet majątkowy i osobisty (rozciągający się także na członków rodziny). Zmieniono także przepisy wyborcze na wypadek ustąpienia prezydenta z urzędu przed upływem kadencji - pełniący w tej sytuacji obowiązki głowy państwa przewodniczący Senatu może rządzić bez konieczności przeprowadzania przedterminowych wyborów do końca kadencji (jeszcze przez 3 lata). Drugą - pacyfikacja wszystkich środowisk niezależnych, co miało prowadzić do zagwarantowania „spokoju wewnętrznego” - braku krytyki ze strony mediów i opozycji. Trzecią - przetasowania kadrowe, włącznie z najwyższymi szczeblami władzy. Jesienią zdymisjonowano premiera i szefa administracji prezydenta. W styczniu wymieniono szefa sztabu sił zbrojnych i dowódcę wojsk wewnętrznych. To tylko najgłośniejsze przypadki. Lojalnych, lecz posiadających dość czasu na stworzenie własnych frakcji i przez to potencjalnie niebezpiecznych podwładnych, Nazarbayev zastępuje nowymi ludźmi, najchętniej złączonymi z nim więzami klanowo-rodowymi. Według spekulacji, sukcesorem Nazarbayeva ma zostać (po objęciu funkcji szefa Senatu) jego siostrzeniec - Akhmetzhan Yessimov, obecny gubernator Almaty.